Piraten

De geschiedenis van piraterij is bijna even oud als de zeevaart. Het woord piraat is afgeleid van het Latijnse pirata en het Griekse peirates. Beide woorden betekenen (struik-)rover. De eerste gedocumenteerde piraten waren de zogenaamde zeevolken, die in het Middellandse Zee-gebied actief waren. Hun voortdurende aanvallen en de daarop volgende volksverhuizingen in Europa, Noord-Afrika en Azië leidden in de 12e eeuw v.Chr. tot de val van de Hettitische en Myceense beschavingen. Illyrische piraten waren vanuit hun thuisland op de Balkan lange tijd een grote plaag op de Adriatische Zee, totdat de Romeinen Illyrië veroverden en in 167 v.Chr. tot Romeinse provincie maakten. Siliciaanse piraten terroriseerden in de 2e en 1e eeuw v.Chr. de oostelijke delen van de Middellandse Zee en wisten in 78 v.Chr. zelfs Julius Caesar gevangen te nemen. In 66 v.Chr. werden de piraten door een enorme Romeinse vloot onder leiding van Pompeius volledig verslagen. Vanaf het midden van de 3e eeuw waren Gotische piraten actief in de Zwarte Zee. Vanaf het einde van de 8e eeuw tot de 11e eeuw werd Europa geteisterd door de Vikingen, plunderende krijgers uit Scandinavië. De Barbarijse zeerovers, ook wel rifpiraten genoemd, waren Noord-Afrikaanse piraten die vooral in de 17e eeuw bekend in de Middellandse Zee opereerden. Ze werden pas effectief gestopt in de eerste helft van de 19e eeuw.

De bekendste piraten waren tussen de 16e en het begin van de 18e eeuw actief in de Caraïben. Zij werden meestal boekaniers genoemd en bestonden voornamelijk uit grote georganiseerde groepen Engelse, Franse en Nederlandse avonturiers, ballingen en ontsnapte Afrikaanse slaven. Hun eerste basis was waarschijnlijk op Tortuga (Schildpadeiland), een strategisch gelegen en zeer goed verdedigbaar eiland bij Hispaniola. De term boekanier stamt af van het Arawakse woord buccan, een houten frame voor het roken van het vlees dat werd gebruikt door de Arawakken, een Indianenstam op Hispaniola. Dit gebruik werd overgenomen door Franse jagers, die dan ook boucaniers werden genoemd. Zij overvielen voornamelijk galjoenen van Nieuw-Spanje, de door Spanje gekoloniseerde landen in het Caraïbisch gebied en Midden- en Noord Amerika. Uiteindelijk werden ze zo sterk dat ze ook kustplaatsen overvielen. Bekende boekaniers uit deze tijd waren Captain Kidd, Henry Morgan, Black Bart, Calico Jack Rackham en Zwartbaard. Zolang de boekaniers tegen de Spanjaarden streden lieten de Fransen en Engelsen hen grotendeels hun gang gaan, maar toen aan het einde van de 17e eeuw de macht van Spanje afnam en de boekaniers zich ook op Engelse en Franse doelen gingen richten begonnen deze landen de piraten actief te bestrijden. Rond 1730 maakten de vloten van de Spaanse, Engelse en Franse marine korte metten met de laatste boekaniers. Vrijbuiters of freebooters waren geen boekaniers maar onafhankelijke piraten. Er waren ook piraten die in dienst stonden van een bepaald land. Met een zogenaamde kaperbrief konden zij door de overheid gesanctioneerde zeeroverij bedrijven. Deze kapers werden ook wel corsairs of privateers genoemd. Een bekende kaper was Piet Hein, die in 1628 de Spaanse zilvervloot veroverde.

Piraten begonnen vanaf het einde van de 17e eeuw de piratenvlag te voeren, de zogenaamde Jolly Roger. In eerste instantie was dit een zwarte of rode vlag. De rode vlag, ofwel Red Jack, gaf aan dat geen kwartier werd gegeven, dus dat iedereen die tegenstand bood werd gedood. Hier komt waarschijnlijk de naam Jolly Roger vandaan, een verbastering van het Franse joli rouge (mooi rood). Begin 18e eeuw kwamen persoonlijke vlaggen in gebruik, waaronder de bekende skull & crossbones (doodskop en gekruiste botten) en de persoonlijke vlag van Calico Jack Rackham, een doodskop met daar onder twee gekruiste sabels.

De bekendste piraten uit de literatuur zijn Sinbad uit de Perzische vertellingen van duizend-en-één-nacht, Long John Silver uit Robert Louis Stevensons Schateiland (1883) en kapitein Haak uit James Barrie's Peter Pan (1904). Andere min of meer bekende piratenverhalen zijn Emilio Salgari's Sandokan-verhalen (vanaf 1883), Arthur Conan Doyle's The Dealings of Captain Sharkey, and Other Tales of Pirates (1922), Peter Benchley's The Island (1979), en Tanith Lee's Piratica-reeks (vanaf 2004). Piraten-stripreeksen zijn onder andere Roodbaard van Jean-Michel Charlier en Victor Hubinon (vanaf 1959) en De Havik van Patrice Pellerin (vanaf 1994). Al vroeg in de filmgeschiedenis werden piratenfilms gemaakt. De eerste piratenfilm was waarschijnlijk The Pirate's Gold, een vroege film van de Amerikaanse filmmaker D.W. Griffith. In 1918 werd de eerste lange verfilming van Treasure Island uitgebracht. In 1935 kwam Captain Blood in de bioscoop. Deze wervelende swashbuckler werd een geweldig succes en maakte van het koppel Errol Flynn en Olivia de Havilland bekende filmsterren. De term swashbuckler is oorspronkelijk een oude Engelse benaming voor bedreven, maar tevens trotse en blufferige zwaardvechters als de drie musketiers, de rode pimpernel en zorro. In de loop der tijd is de betekenis veranderd en heden worden er piratenfilms met uitgebreide zwaardgevechten mee aangeduid. In 1952 kwam The Crimson Pirate met Burt Lancaster uit, die wordt beschouwd als een van de beste vroege piratenfilms.

Door het enorme succes van de drie Pirates of the Caribbean-films met in de hoofdrol Johnny Depp als piratenkapitein Jack Sparrow is het genre heden weer erg populair. In de loop der jaren zijn honderen piratenfilms gemaakt, van tekenfilms als Treasure Island en Disney's, Treasure Planet tot piratenfilms in de oudheid zoals Sinbad the Sailor en Caesar Against the Pirates. Een opvallende film is verder Pirates, een seksfilm met een voor dit genre zeer groot budget, die in twee varianten is gemonteerd, als R-rated avonturenfilm of als X-rated pornofilm. The Black Privateer is een vroege film van het Italiaanse duo Bud Spencer en Terence Hill. Piraten-avonturen kunnen zich overal ter wereld afspelen: in de Noordzee (Störtebeker), Middellandse Zee (The Pirate of the Black Hawk), Javazee (Fair Wind to Java), Stille Oceaan (Nate and Hayes), Indische Oceaan (The King's Pirate) en natuurlijk de Caraïbische Zee, waar zich de meeste piratenfilms afspelen.